Genel Plan

Zaman içinde ülkemizdeki teknik ve kültürel birikim ve ekonomik gelişmelere paralel olarak Bankamızca 1956 yılında Banknot Matbaasının kuruluş çalışmalarına başlanmış ve 1958 yılından itibaren de Banknot Matbaası peyderpey yurt dışında üretilmiş kalıplarla banknot basımına başlamıştır.

Banknot ve sair kıymetlerin basımı Banknot Matbaasında gerçekleştirilmektedir. Banknotların basımı dört aşamada gerçekleşmektedir; ön ve arka yüze aynı anda simultan zemin baskısı yapılır, arka yüze omnia-intaglio kabarık baskısı yapılır, ön yüze omnia-intaglio kabarık baskısı yapılır ve ön yüze numeratörde seri ve sıra numarası baskısı yapılır.

Vitrinlerde örnek olarak E7-20.000.000 Türk Liralık banknotlarımızın orijinal renkli kompozisyonu, orijinal omnia-intaglio ve simultan basıma işler kalıpları ile bunların simultan ve taydus baskıları birlikte sergilenmektedir.

Bunun yanı sıra bazı yabancı ülkelere ait madeni para örnekleri ve hatıra madalyon örnekleri ile Osmanlı ve Cumhuriyet Döneminde tedavülde bulunan madeni paralarla Darphane ve Damga Matbaası Genel Müdürlüğünce darbettirilen hatıra paralardan bazı örnekler, Bankamızın kuruluşunun 50., Atatürk'ün doğumunun 100. yılı nedeniyle Bankamızca darbettirilen madalyon ve diğer hatıra eşyalar sergilenmektedir.

 

Fermanlar

Osmanlı Devleti döneminde yurt içinde ve yurt dışında, iç ve dış borçlanma ile finanse edilerek yapımı gerçekleştirilen Haydarpaşa Limanı Anonim Şirketi ile Anadolu Demiryolu Anonim Şirketinin bütün hak ve imtiyazları, 10 Aralık 1928 tarihinde yapılan mukavelename ile Türkiye Cumhuriyeti Hükümetince satın alınmıştır.

Ancak, Deutsche Bank gerek kendisinin gerekse bazı hisse sahiplerinin mümessili sıfatıyla anılan imtiyazları satmaktan çekinmiştir. Buna karşılık Zürih'te bulunan ve halihazırda tasfiye edilmiş olan Şark Demiryolları Bankası zaman içinde sahibi bulunduğu tahvil ve hisse senetlerini Türk Hükümetine taksitle satmıştır. Bu suretle, T.C. Hükümeti en büyük hissedar sıfatını kazanarak hamillerle karşı karşıya kalmış ve satın alma mukavelenamesi uyarınca 2001 yılına kadar anılan şirketlerin tahvil ve hisse senetlerinin anapara ve faizlerinin ödenmesini taahhüt etmiş bulunmaktadır.

Anılan şirketlerin tasfiye işlemleri 2004 yılında borçlanmanın ödenmesi ile tamamlanmıştır.

 

Halılar

Osmanlı Devleti Döneminde madeni paralardan kağıt paraya ilk kez geçişten etkilenen halkın, Evrak-ı Nakdiye desenlerinde dokuduğu halılar sergilenmektedir.

 

Kaime

Osmanlı İmparatorluğu'nda ilk banknotlar idari, sosyal ve yasal reformların gündeme geldiği tanzimat döneminde tedavüle çıkarılmıştır. Banknotlar bu dönemde esas olarak reformların finanse edilmesi amacıyla basılmıştır.

İlk Osmanlı banknotları Abdülmecit tarafından 1840 yılında "Kaime-ı Nakdiye-ı Mutebere" adıyla, bugünkü dille "Para Yerine Geçen Kağıt", bir anlamda para olmaktan çok faiz getirili borç senedi veya hazine bonosu niteliğinde olmak üzere çıkarılmıştır. Bu paralar matbaa baskısı olmayıp, elle yapılmış ve her birine de resmi mühür basılmıştır. Kaimelerin zaman içerisinde taklidinin kolayca yapılması ve kağıt paraya olan güvenin azalması nedeniyle 1842 yılından itibaren matbaada bastırılmasına başlanarak, el yapımı olanlarla değişimi sağlanmıştır. Osmanlı İmparatorluğu'nda 1862 yılına kadar çeşitli şekil ve miktarlarda kaime ihraç edilmiştir.

Osmanlı İmparatorluğu'nda, 1856 yılında İngiliz sermayesi ile kurulan Osmanlı Bankası "Bank-ı Osmani", 1863 yılında Fransız ve İngiliz ortaklığında "Bank-ı Osmanii Şahane" adıyla bir devlet bankası niteliğini kazanmıştır. Osmanlı İmparatorluğu'nun sık sık Avrupa piyasalarından borçlanmak zorunda kaldığı dönemlerde İngiltere ve Fransa, devletten ziyade, kendi idaresi altındaki bu bankaya güven duymuş ve mali ilişkilerini bu banka kanalıyla yürütmeyi tercih etmiştir.

Osmanlı İmparatorluğu, Osmanlı Bankası'na hükümetin hiç bir biçimde kağıt para basmayacağı ve başka bir kuruma da bastırmayacağı taahhüdünde bulunarak, 30 yıl süre ile kağıt para ihracı imtiyazını vermiştir. Osmanlı Bankası ilk olarak 1863 yılında, istendiğinde altına çevrilmek üzere, Maliye Nezareti ve kendi mühürlerini taşıyan banknotları tedavüle çıkarmış, 1863-1914 yılları arasında da çeşitli şekil ve miktarlarda banknot ihraç etmiştir.

Yukarıda belirtilen taahhüt verilmekle birlikte, Osmanlı yönetimi Osmanlı Bankası ile anlaşarak, halk arasında "93 Harbi" olarak bilinen 1876-1877 Osmanlı-Rus Savaşı sırasında, savaş masraflarını karşılayabilmek amacıyla kaime ihraç etmiştir.

Kaimeler, 30 Mart 1915 yılında çıkarılan bir kanunla "Evrak-ı Nakdiye"ye dönüştürülmüştür. Kuruluş yıllarında Türkiye Cumhuriyeti Hükümetinin kendine ait madeni ve kağıt paraları olmadığından 1927 yılına kadar Osmanlı İmparatorluğu döneminden devren kalan madeni paralarla "Evrak-ı Nakdiye"ler tedavülde kalmıştır.

 

Evrak-ı Nakdiye

Birinci Dünya Savaşı sırasında Osmanlı Bankası hükümetin avans ve banknot ihraç isteğini geri çevirmiştir. Bu anlaşmazlık, Banka'nın savaş döneminde banknot ihraç ayrıcalığını kullanmayacağını açıklaması üzerine giderilmiş ve Osmanlı yönetimi, 1915 yılından itibaren altın ve Alman hazine bonolarını karşılık göstererek dört yıl boyunca, yedi tertipte toplam 160 milyon liranın üzerinde banknot çıkarmıştır. Bu banknotlar "evrak-ı nakdiye" adı altında Türkiye Cumhuriyeti'ne intikal etmiştir.

 

CUMHURİYET DÖNEMİ BANKNOTLARI

Osmanlı İmparatorluğu'ndan intikal eden evrak-ı nakdiyeler, Cumhuriyetin ilk yıllarında para bastırılamadığından, 1927 yılı sonuna kadar tedavülde kalmıştır.

Bir devletin egemenlik ve bağımsızlık sembolü olması nedeniyle, Türkiye Büyük Millet Meclisi'nde, 30 Aralık 1925 tarih ve 701 Sayılı "Mevcut Evrak-ı Nakdiyenin Yenileriyle İstibdaline Dair Kanun" kabul edilerek ilk Türk banknotlarının bastırılmasına karar verilmiştir. Bu kanun ile, mevcut evrak-ı nakdiyenin aynı nitelik ve miktarda kağıt para ile değiştirilmesi esas alınıp, paranın şekli ve basılıp değiştirilmesi gibi konuları düzenlemek üzere, Maliye Vekaleti'nden bir temsilcininin başkanlığında Ziraat, Osmanlı, İtibar-ı Milli, İş, Akhisar, Tütüncüler ve Akşehir bankaları ile Türkiye'de faaliyet gösteren diğer başlıca bankaların birer temsilcisinden oluşan bir komisyonun görevlendirilmesi hükme bağlanmıştır.

 

Birinci Emisyon (E1) Grubu Banknotlar

Dönemin Maliye Bakanı Abdülhalik Renda başkanlığındaki komisyon 9 aylık bir çalışma sonunda 1, 5, 10, 50, 100, 500 ve 1.000 liralık kupürlerden oluşan Birinci Emisyon Grubu banknotların basılması kararını almış ve basım işi, bir İngiliz firması olan Thomas De La Rue'ya verilmiştir. Bu banknotlar, filigranlı kağıtlara kabartma olarak basılmıştır.

Bu emisyon grubundaki banknotlar 1 Kasım 1928 Harf Devrimi'nden önce bastırıldığı için ana metinleri eski yazı Türkçe, kupür değerleri ise Fransızca olarak yazılmıştır.

İlk Türkiye Cumhuriyeti banknotları olan Birinci Emisyon Grubu banknotlar 5 Aralık 1927 tarihinde dolaşıma çıkarılmıştır. Tedavülde bulunan mevcut evrak-ı nakdiyeler ise, 4 Aralık 1927 tarihinden itibaren dolaşımdan çekilerek 4 Eylül 1928 tarihinde değerlerini yitirmişlerdir.

Banknotlara Ulaşmak için buraya tıklayın

 

İkinci Emisyon (E2) Grubu Banknotlar

Cumhuriyet Yönetiminin, banknot ihracı imtiyazının, kurulacak bir milli bankaya verilmesi konusundaki kararlılığı çerçevesinde, Türkiye Büyük Millet Meclisi'nce 11 Haziran 1930 tarih ve 1715 sayılı Kanun ile Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası'nın kurulması kabul edilmiştir. Banka, gerekli hazırlıklar tamamlanarak 3 Ekim 1931 tarihinde faaliyete geçirilmiş ve banknot ihracı imtiyazı münhasıran Merkez Bankası'na verilmiştir.

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası kurulduktan sonra, harf devriminden önce basılan eski yazılı banknotlar, latin alfabesi ile basılmış yeni banknotlarla değiştirilmiştir.

Latin alfabesi ile hazırlanmış yeni banknotlar, 50 Kuruş, 1, 2^1/2, 5, 10, 50, 100, 500 ve 1.000 Türk Liralık olmak üzere 9 farklı değerde ve 11 tertipten oluşmaktadır. Söz konusu banknotlardan 50 Kuruşluk Almanya'da, diğerleri ise İngiltere'de bastırılmıştır.

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası tarafından dolaşıma ilk çıkarılan banknot olan 5 Türk Liralık banknotu da içeren İkinci Emisyon Grubu banknotlar, 1937-1944 yılları arasında tedavüle çıkarılmıştır.

İkinci Emisyon Grubu içinde hem Atatürk, hem de İnönü portreli banknotlar yer almaktadır.

Ayrıntılı bilgi için tıklayın.

 

İkinci Dünya Savaşı sırasında tedavüle verilmeyen banknotlar

Bu emisyon grubu içinde İngiltere'de bastırılan ancak, İkinci Dünya Savaşı sırasında banknotları Türkiye getiren geminin Pire Limanında hücuma uğrayıp batması sonucunda denize dökülen İnönü resimli 50 Kuruşluk ve 100 Türk Liralık banknotlar ile yine İngiltere'de bastırılan ancak, Londra'daki bir hava hücumu sırasında basıldığı matbaa zarar gören 50 Türk Liralık banknotlar dolaşıma verilmemiştir.

 

Üçüncü Emisyon (E3) Grubu Banknotlar

Tamamı İnönü portreli olarak bastırılan Üçüncü Emisyon Grubu banknotlar, 1942-1947 yılları arasında dolaşıma çıkarılmış olup, 2,50, 10, 50, 100, 500 ve 1.000 Türk Liralık kupürlerden oluşan 6 farklı değerde, 7 tertip olarak İngiltere, Almanya ve Amerika'da bastırılmıştır.

Ayrıntılı bilgi için tıklayın.

 

Dördüncü Emisyon (E4) Grubu Banknotlar

Dokuz emisyon grubu içinde en az farklı değerde banknotu ve tertibi bulunan Dördüncü Emisyon Grubu banknotlar 10 ve 100 Türk Liralık kupürlerden oluşan 2 farklı değerde, 3 tertip olarak Amerika Birleşik Devletleri'nde bastırılmıştır. 1947 ve 1948 yıllarında dolaşıma çıkarılan bu emisyon grubu banknotların tamamı İnönü portreli olarak bastırılmıştır.

Ayrıntılı bilgi için tıklayın.

 

Beşinci Emisyon (E5) Grubu Banknotlar

Beşinci Emisyon Grubu banknotlar, 2,50, 5, 10, 50, 100, 500 ve 1.000 Türk Liralık kupürlerden oluşan 7 farklı değerde, 32 tertip olarak basılmış ve 1951-1971 yılları arasında dolaşıma çıkarılmıştır.

Ülkemizde bir Banknot Matbaası kurulması çalışmalarına 1930'lu yılların sonlarına doğru başlanmış, ancak İkinci Dünya Savaşı'nın başlaması ile bu çalışmalara devam edilememiştir. 1951 yılında yeniden başlatılan Banknot Matbaası kurma işi 1958 yılında tamamlanmış ve aynı yıl banknot basımına başlanmıştır.

Beşinci Emisyon Grubu banknotların bir kısmı İngiltere'de, bir kısmı da ülkemizde basılmıştır. Halk arasında "Mor Binlik" olarak adlandırılan 1.000 Türk Liralık banknot da bu emisyon grubu içinde yer almaktadır.

Dolaşıma verilen banknotlar 1958 yılında Banknot Matbaası kuruluncaya kadar Amerika Birleşik Devletleri, İngiltere veya Almanya'da bastırılmış olup Türkiye'de basılan ilk banknot Beşinci Emisyon Grubu III. Tertip 100 Türk Liralık banknottur.

Ayrıntılı bilgi için tıklayın.

 

Altıncı Emisyon (E6) Grubu Banknotlar

Altıncı Emisyon Grubu banknotlar 5, 10, 20, 50, 100, 500 ve 1.000 Türk Liralık olmak üzere 7 farklı değerde, 18 tertipten oluşmaktadır. 1966-1983 yılları arasında dolaşıma çıkarılan bu banknotlardan I. Tertip 20 Türk Lirası İngiltere'de, diğerleri ise Türkiye'de basılmıştır.

Ayrıntılı bilgi için tıklayın.

 

Yedinci Emisyon (E7) Grubu Banknotlar

1979 yılından itibaren dolaşıma verilmeye başlanan Yedinci Emisyon Grubu banknotlar 2002 yılı itibariyle; 10, 100, 500, 1.000, 5.000, 10.000, 20.000, 50.000, 100.000, 250.000, 500.000, 1.000.000, 5.000.000, 10.000.000 ve 20.000.000 Türk Liralık olmak üzere 15 farklı değerde, 36 tertipten oluşmaktadır. Banknotların tamamı Türkiye'de basılmıştır.

E7 Emisyon Grubu banknotlar 01.01.2006 tarihinde tedavülden kaldırılmış olup 10 yıllık zaman aşımı süreleri sonunda da değerlerini yitireceklerdir.

Ayrıntılı bilgi için tıklayın.

 

Sekizinci Emisyon (E8) Grubu Banknotlar

28 Ocak 2004 tarih ve 5083 sayılı "Türkiye Cumhuriyeti Devletinin Para Birimi Hakkında Kanun" gereğince, ülkemizde ilk kez gerçekleştirilen paramızdan 6 sıfır atma operasyonu kapsamında 1 Ocak 2005 tarihinden itibaren dolaşıma verilen Sekizinci Emisyon Grubu banknotlar 1, 5, 10, 20 50 ve 100 Yeni Türk Liralık olmak üzere 6 farklı değerden oluşmaktadır. Bu banknotların tamamı Türkiye'de basılmıştır.
 

E8 Emisyon Grubu banknotlar 01.01.2010 tarihinde tedavülden kaldırılacak ve 10 yıllık zaman aşımı süreleri sonunda da değerlerini yitireceklerdir.  

Ayrıntılı bilgi için tıklayın.

 

Dokuzuncu Emisyon (E9) Grubu Banknotlar

5083 sayılı "Türkiye Cumhuriyeti Devletinin Para Birimi Hakkında Kanun"un 1'inci maddesi uyarınca, Bakanlar Kurulu Yeni Türk Lirası ve Yeni Kuruş'ta yer alan "Yeni" ibarelerini kaldırmaya yetkili kılınmış olup "Yeni" ibarelerinin 1 Ocak 2009 tarihinde kaldırılmasına ilişkin söz konusu Bakanlar Kurulu Kararı 5 Mayıs 2007 tarihli Resmi Gazete'de yayımlanmıştır.

 

E9 Emisyon Grubu Türk Lirası banknotlar 1 Ocak 2009 tarihinden itibaren, yenilenen tasarımları, değişen boyutları ve gelişmiş güvenlik özellikleriyle dolaşıma çıkarılmıştır. 5, 10, 20, 50, 100 ve 200 Türk Lirası olmak üzere 6 farklı kupürden oluşmaktadır. 

Cumhuriyetin kuruluşundan günümüze kadar 9 emisyon grubunda 24 farklı değerde, 126 tertip banknot dolaşıma çıkarılmıştır. İlk altı emisyon grubundaki banknotların tamamı ile Yedinci Emisyon Grubundaki banknotların bir kısmı değişik tarihlerde dolaşımdan kaldırılmış ve 10 yıllık zamanaşımı sürelerinin sonunda değerlerini yitirmiştir.

Faaliyete geçtiği 1958 yılından beri banknotlarımızın basımını sürdüren Banknot Matbaası Genel Müdürlüğü, uzun bir deneyim süreci gerektiren banknot üretiminin orijinal kompozisyon ve kalıplarını da çağdaş standartlarda hazırlayarak dünya standartlarındaki E9 Emisyon Grubundaki  5, 10, 20, 50, 100 ve 200  Türk Liralık banknotlarımızın her türlü tasarım, kalıp ve baskı işlemlerini tamamen kendi kadro ve donanım olanakları içinde başarıyla gerçekleştirmiştir.

Ayrıntılı bilgi için tıklayın.

 

Test Vitrini

Orijinal banknot kağıdına imalat sırasında ve baskı aşamasında yüklenen emniyet unsurlarından bazılarını sergilemek üzere test vitrini düzenlenmiştir.

Henüz baskı yapılmamış 50.000, 100.000 ve 500.000 Türk Liralık orijinal kağıt tabakaları ile baskılı banknot tabakaları, banknot kağıdı imalinde kullanılan pamuk ve bunun ağartılmış haliyle imalat sırasında kağıda emniyet unsuru olarak yüklenen bazı materyal (emniyet teli, birer poşet içinde özel ışık altında kırmızı ve mavi olarak yansıma yapan ve kağıtlara yüklenen iplikçik) örnekleri sergilenmektedir.

 

Gerçek ve Sahte Banknotlar

El işçiliği ile yapılmış bulunan 2, 3, 4, 5 ve 7. Emisyon Grubu banknotların sahtelerinden bazı örnekler, kimyasal usulle elde edilmiş bulunan 5, 6 ve 7. Emisyon Grubuna ait sahte banknotlarla, fotomekanik usulle yapılmış 1, 2, 3, 4, 5, 6 ve 7. Emisyon Grubu banknotların sahtelerinden bazı örnekler gerçekleri ile birlikte sergilenmektedir.

Oluşturulan test vitrininde renkli fotokopi makineleri ile üretilmiş 7. Emisyon Grubu banknotların sahteleri ile gerçeklerinin özel ışık altında yansıma ve buradan hareketle sahtelerini tespit imkanı birlikte sergilenmektedir.

 

Hisse Senetleri

1932-1941 yılları arasında Maliye Bakanlığınca ihraç edilmiş bulunan Devlet İç Borçlanma Senetlerinden örnekler ile Haydarpaşa Limanı Anonim Şirketi ve Anadolu Demiryolu Anonim Şirketine ait hisse senedi örnekleri sergilenmektedir.

 

Altın

Osmanlı Dönemi ve Cumhuriyet Dönemi altınlarından bazıları ile bazı yabancı ülkelere ait altınlardan örnekler sergilenmektedir.

 

Tahvil Klişeleri

Devlet tahvillerinin baskısında kullanılan orijinal taş baskı kalıplarından bazıları ile tahvil klişeleri sergilenmektedir.